CON TRÂU HAI ĐẦU THÁC LIĂNG DUN

Ngày xưa, người từ bon âm phủ, bon ở dưới lòng đất theo chó săn đuổi con nhím. Con nhím chạy trước, con chó đuổi theo sau, người chủ chó đi theo sau chó. Con nhím chui trong hang đất, chó cũng đuổi chui trong hang đất, người sợ mất chó đi theo chui trong hang đất luôn. Trong hang đất tối mịt, con chó sủa nhím đằng trước, con nhím chạy trước con chó, người đằng sau đi mò trong bóng tối theo tiếng chó sủa. Người và chó đi chui trong hang đất, đi thật lâu, lâu lắm mới ra đến bãi cỏ, nhìn thấy rừng, nhìn thấy trời, nhìn thấy mặt trời, chó đuổi cắn con nhím cũng không kịp. Người nhìn thấy bãi cỏ, trời, rừng, mặt trời đẹp quá. Ở đây rừng, trời, mặt trời đẹp hơn ở dưới bon âm phủ. Ông suy nghĩ một mình: Sao, rừng, cỏ, trời, mặt trời ở đây đẹp quá! Ta về rủ bà con bon làng lên trên này ở thôi. Đã thấy cảnh đẹp rồi, không có nhớ đến chó đuổi nhím nữa. Ông gọi con chó của mình đi về. Ông đi về, chui theo hang đất khi đi. Ông dẫn chó về đến rừng trời bon Phan, rồi ông về đến bon nhà mình. Về đến bon làng, ông kể lại chuyện đi theo chó cho bà con dân bon nghe:

– Hôm nay tôi đi theo chó, chó đuổi con nhím. Con nhím chui trong hang đất, chó cũng theo chui trong hang đất, tôi sợ mất chó tôi theo chó chui hang đất. Tôi đi mò lần theo tiếng con chó sủa. Đến miệng hang đất, tôi nhìn thấy bãi cỏ, thấy rừng, thấy trời đẹp lắm. Rừng có trên kia đẹp hơn đất rừng ta ở đây. Rừng, đất, núi, nước trên kia chưa có người ở. Con nai, con lợn, chim thú, nhím, ếch, cá, khỉ, công ở trên kia nhiều lắm. Bọn chúng ta đi lên trên kia ở rất tuyệt vời.

Họ bàn đi bàn lại với nhau, người thì thích đi, người thì muốn ở lại để giữ quê hương. Bà con nào thích đi bắt đầu chuẩn bị, chuẩn bị gạo, nồi chén, đèn sáp soi đường, dao rìu, chăn áo, chiếu khố đầy đủ. Họ mặc trang phục thật đẹp, mặc váy dệt hoa văn, đàn ông con trai quấn khố kết hoa văn. Họ kéo đi chui theo đường hang đất, đi theo lối đường hầm chó đuổi con nhím. Những người già, người xấu kéo đi đằng trước. Tiếp đến là con trâu hai đầu. Đi theo sau con trâu hai đầu là đoàn thanh niên nam nữ. Những người trẻ, khoẻ, những người đẹp trắng. Họ đi lên gần đến trên mặt đất rồi, vì hang đá hẹp nên con trâu hai đầu bị mắc kẹt giữa đường đi. Con trâu bị kẹt trong hang đá. Những người già, người xấu xí đã lên trên mặt đất này thành có con cháu chúng ta ngày nay. Những người thanh niên trẻ đẹp, trắng trẻo đi sau con trâu hai đầu không có đường lên trên này nữa vì mắc kẹt con trâu hai đầu. Những người đẹp quay về xuống ở bon Phan. Những người già và xấu xí đã lên trên đất này sinh sống. Vì vậy nên người miền núi hiện nay không đẹp lắm. Bon Phan này có thể là bon Kinh ở miền xuôi ở bờ biển, người của họ đã chui qua hang đá mà lên trên miền núi này sinh sống làm nương rẫy, làm ăn lâu dài trên miền núi cao này.

(Theo bản dịch của nghệ nhân Điểu Kâu, Trương Bị sưu tầm, tài liệu chép tay)